De Afrikaanse big 5
De Afrikaanse big 5, een term die eigenlijk afstamt uit de jacht, is inmiddels aardig ingeburgerd bij toeristen op het Afrikaanse continent. Waar deze term oorspronkelijk stond voor de vijf gevaarlijkste dieren om op te jagen in Afrika, zijn dit nu de dieren die iedereen wilt zien tijdens een safari in Afrika. In de artikel gaan we in op de vragen: welke dieren zijn onderdeel van de Afrikaanse Big 5 en waar kan je de Afrikaanse Big 5 vinden.
Welke dieren zijn onderdeel van de Afrikaanse big 5?
De Afrikaanse big 5 bestaat dus zoals de naam doet vermoeden uit vijf verschillende dieren. De dieren die onderdeel zijn van de Afrikaanse big 5 zijn de savanneolifant (en dus niet de bosolifant), de kafferbuffel, de leeuw, de luipaard en de zwarte neushoorn (en niet de witte neushoorn). Lees hieronder van alles over deze dieren en waar je ze kunt vinden.
De savanneolifant
De savanneolifant is één van de twee soorten olifanten die in Afrika voorkomt. Lange tijd werden alle olifanten in Afrika als één soort beschouwd, maar nader onderzoek wees uit dat er echt sprake is van twee verschillende soorten. Alleen de savanneolifant is onderdeel van de Afrikaanse big 5. Dit heeft de savanneolifant te danken aan het feit dat het het grootste landzoogdier ter wereld is. De mannelijke savanneolifanten zijn gemiddeld 3.2m hoog en wegen daarbij zo’n 6 ton. Vrouwelijke Afrikaanse savanneolifanten zijn met een hoogte van gemiddeld 2.6m en een gewicht van 3 ton al een stuk kleiner. Daarnaast kunnen vooral de stieren behoorlijk onstuimig zijn, waardoor menig jager een ontmoeting met een savanneolifant niet heeft overleefd.
De totale populatie savanneolifanten wordt geschat op zo’n 350.000. Deze dieren leven verspreidt over 24 Afrikaanse landen. Deze landen zijn Angola, Botswana, Centraal Afrikaanse Republiek, de Democratische Republiek Congo, Eritrea, Ethiopië, Kameroen, Kenia, Malawi, Mali, Mozambique, Namibië, Nigeria, Oeganda, Rwanda, Somalië, Tanzania, Tsjaad, Zuid-Afrika, Zuid-Soedan, Zambia en Zimbabwe. Ook is het dier succesvol geherintroduceerd in het Konikrijk eSwatini.
De meeste savanneolifanten (zo’n 130.000) leven in Botswana, maar ook in de landen Zimbabwe, Tanzania, Kenia, Zambia, Namibië en Zuid-Afrika leven grote populaties wilde olifanten. In veel van deze landen, zoals Tanzania, Kenia en Zuid-Afrika, is de populatie sinds de jaren ’80 door goede maatregelen hard gestegen. Helaas gaat het juist in de minder toeristische landen slecht met de savanneolifant, waardoor dit dier door het IUCN als bedreigd wordt geclassificeerd.
De zwarte neushoorn
De zwarte neushoorn (Diceros bicornis) is een zoogdier uit de familie van de neushoorns. Het is één van de twee neushoornsoorten uit Afrika. De zwarte neushoorn is de kleinste en meest bedreigde van de twee Afrikaanse soorten. De zwarte neushoorn is door het IUCN geclassificeerd als kritiek bedreigd, er zijn namelijk nog slechts 5600 zwarte neushoorns over in het wild. Dit terwijl er aan het begin van de 20ste eeuw nog zo’n 700.000 zwarte neushoorns in Afrika rond liepen. Het gaat de afgelopen jaren gelukkig alweer wat beter met de zwarte neushoorn, in de jaren ’90 waren er namelijk nog minder dan 2500 zwarte neushoorns in het wild.
De reden waarom de zwarte neushoorn en niet de witte neushoorn onderdeel is van de Afrikaanse big 5 is heel simpel. De zwarte neushoorn is namelijk veel agressiever dan de witte. De zwarte neushoorn is niet alleen agressief naar mensen, maar ook naar zo’n beetje alle andere dieren, inclusief zwarte neushoorns. Zo’n 50% van de mannelijke dieren die op natuurlijke wijze overlijdt, overlijdt door een andere zwarte neushoorn. Bij vrouwelijke dieren kan dit percentage oplopen tot 30%.
Zwarte neushoorns worden zo’n 1.40 tot 1.80 meter hoog en tussen de 3 en 4 meter lang. Ze wegen doorgaans tussen de 800 en 1400kg, al zijn er mannetjes van ruim 2500 kg gewogen. Grote uiterlijke verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes zijn er niet. Het enige verschil is dat de vrouwtjes een stuk kleiner zijn en meestal ook kleinere hoorns hebben. Het meeste opvallende aan het uiterlijk van de zwarte neushoorn zijn natuurlijk de hoorns op de kop van het dier. Ze hebben meestal twee hoorns, waarvan de voorste veruit het langst is.
Zwarte neushoorns zijn dus helaas niet meer zo talrijk als ooit, maar de zwarte neushoorn leeft gelukkig nog steeds in grote delen van oostelijk en zuidelijk Afrika. De zwarte neushoorn komt voor in Angola, Botswana, eSwatini, Kenia, Malawi, Mozambique, Namibië, Tanzania, Zambia, Zimbabwe en Zuid-Afrika. Hoewel de zwarte neushoorn dus nog in een behoorlijk aantal landen voorkomt, is 98% van de populatie te vinden in slechts 4 landen. Dit zijn Kenia, Namibië, Zimbabwe en Zuid-Afrika.
De luipaard
Het volgende dier dat onderdeel is van de Afrikaanse big 5, is de luipaard. Eén van de twee grote katten in Afrika. De luipaard heeft een gele vacht, die over zijn hele lijf voorzien is van rozetten. Een dier dat nog vaak door elkaar gehaald wordt met de cheeta (jachtluipaard). De cheeta is echter veel slanker gebouwd, heeft een veel kleinere kop en heeft stippen in plaats van rozetten. Afhankelijk van het leefgebied van de luipaard weegt een volwassen mannetje tussen de 30 en 70 kg. Vrouwtjes zijn beduidend kleiner en wegen slechts 20-40 kilogram.
Luipaarden leven een teruggetrokken leven, met name omdat ze constant op hun hoede moeten zijn voor leeuwen of hyena’s in de buurt. Daarom is het spotten van de luipaard, ondanks het grootste verspreidingsgebied van alle dieren van de Afrikaanse big 5, het lastigst. Oorspronkelijk kwamen luipaarden in Afrika overal voor behalve in de Sahara. Tegenwoordig is het leefgebied behoorlijk versplinterd, maar leeft de luipaard in Afrika nog steeds in 39 landen op het Afrikaanse continent.
De kafferbuffel
Het volgende dier van de Afrikaanse big 5 is de kafferbuffel. De kafferbuffel is één van de grootste rundachtige ter wereld en het grootste in Afrika. Er worden vijf ondersoorten van de kafferbuffel erkend, waarvan de Kaapse buffel uit oostelijk en zuidelijk Afrika het grootste is. Dit is ook de ondersoort die je tegen zult komen als je op zoek bent naar de Afrikaanse big 5.
De buffels hebben een donkere, bijna zwarte vacht. Op hun kop hebben ze typische hoorns, waarbij vooral de hoorns van de stieren indrukwekkend zijn. Het verschil tussen stieren en koeien is niet alleen te zien aan de hoorns, maar ook aan de grootte van het dier kan je zien of het een stier of koe is. Een stier kan wel 1,5 keer zo zwaar zijn als een koe. Maximaal wordt de kafferbuffel 870 kilogram en hij kan tot wel 3.4 meter lang worden.
De kafferbuffel leeft vaak in grote groepen en kan in grote delen van Afrika ten zuiden van de Sahara gevonden worden. Kafferbuffels zijn sterk afhankelijk van water en moeten elke dag drinken. Je vindt ze daardoor alleen in de buurt van permanente waterbronnen. In droge gebieden en woestijnen zal je dus geen kafferbuffel aantreffen.
De kafferbuffel leeft in 38 verschillende landen in Afrika en is in slechts 3 landen uitgestorven (een goede score in vergelijking met de andere dieren van de Afrikaanse big 5). Ook was het grote dier ooit uitgestorven in eSwatini, maar is daar dankzij een succesvol herintroductie programma weer te bewonderen.
De leeuw
De leeuw (Panthera leo) heeft eigenlijk (net als de andere dieren van de big 5) weinig introductie nodig. De leeuw is één van de vijf grote katten, en het meest verwant aan de luipaard. De grootte van de leeuw hangt heel erg af van waar de leeuw vandaan komt. De grootste leeuwen zijn te vinden in het zuiden van Afrika. Hier kunnen de mannetjes, die een flink stuk groter zijn dan de vrouwtjes, meer dan 2 meter lang worden en zo’n 225 kilogram wegen.
De dieren zijn over het algemeen geelbruin van kleur. Opvallend kenmerk van de mannelijke leeuw zijn de manen. Deze extra haardos ontstaat onder invloed van testosteron en is afhankelijk van de plek waar de leeuw leeft. Op sommige plekken zijn de manen van de leeuw heel groot en soms juist slechts matig aanwezig. Ook de kleur van de maan kan heel erg verschillen, van dezelfde kleur als de vacht zelf tot bijna geheel zwart.
Katten zijn van nature solitaire dieren, maar leeuwen zijn hierop een uitzondering. Zij leven namelijk wel in groepen. Vaak gaat het om een aantal vrouwtjes, hun jongen en één of een paar dominante mannetjes. De structuur in de groep is niet heel complex en er is ook geen sprake van een duidelijke hiërarchie.
Ooit kwam de leeuw voor in het grootste gedeelte van Afrika en ver daarbuiten. Op dit moment is het leefgebied veel minder groot en versplinterd. Tussen de 23.000 en 39.000 leeuwen leven verdeeld over 27 Afrikaanse landen. Buiten Afrika is de leeuw alleen nog in India te vinden.
In welke landen leeft de Afrikaanse big 5?
In totaal zijn er nog 12 landen waar de volledige Afrikaanse big 5 te vinden is. Het meest zeldzame dier van de big 5 is de kritiek bedreigde zwarte neushoorn. Dit dier is dan ook gelijk de limiterende factor als het gaat om de big 5. De landen waar de big 5 te vinden is zijn: Angola, Botswana, eSwatini, Kenia, Malawi, Mozambique, Namibië, Rwanda, Tanzania, Zambia, Zimbabwe en Zuid-Afrika.
Als we dan nog verder kijken en inzoomen op nationale parken en andere beschermde gebieden (geen private game reserves) waar je de gehele big 5 kunt vinden, blijven er niet veel opties over. Beschermde gebieden waar je de gehele big 5 kunt vinden zijn onder andere Akagera nationaal park in Rwanda, Ngorongoro Krater en Serengeti nationaal park in Tanzania, Masai Mara in Kenia, Moremi Game Reserve in Botswana, Hwange nationaal park in Zimbabwe, North Luangwa in Zambia, Majete game reserve en Liwonde nationaal park in Malawi en Krüger nationaal park en Hluhluwe–Imfolozi Park in Zuid-Afrika.
Soms kan het echter beter zijn om meerdere beschermde natuurgebieden met elkaar te combineren om de kans op het zien van de totale big 5 te vergroten. Een goed voorbeeld hiervan is de combinatie tussen Etosha nationaal park en Bwabwata nationaal park in Namibië. In Etosha nationaal park heb je namelijk hele goede kansen om zwarten neushoorns, savanneolifanten, leeuwen en luipaarden te zien. In het park leven alleen geen kafferbuffels, deze zie je geheid als je daarna naar Bwabwata nationaal park, Nkasa Rupara nationaal park of Chobe nationaal park reist.
Dit geldt bijvoorbeeld ook voor een zoektocht naar de big 5 in Kenia. Er leven wel zwarte neushoorns in de Masai Mara, maar de kans dat je ze hier vindt is niet zeer groot. Door je safari in de Masai Mara te combineren met een bezoek aan de Lewa Conservancy of Ol Pejeta Conservancy vergroot je de kans dat je de hele big 5 spot.
